«ΠΑΓΙΔΕΥΣΑ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΑΡΜΑΤΑ στα Έλη του Καλαμά όπως ο Μιλτιάδης το Περσικό Ιππικό ΣΤΟΝ ΜΑΡΑΘΩΝΑ» Πωσ ο Στρατηγός Κατσιμήτρος ΑΝΕΚΟΨΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΑΣΗ Των Ιταλών στην Ήπειρο...

ΣΤΟΧΟΣ 

•  

Γράφει ο ιστορικός ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΓΟΣ Το 1940 ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος διοικούσε στην Ήπειρο  την VIII Μεραρχία Πεζικού και ν...

Γράφει ο ιστορικός ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΓΟΣ

Το 1940 ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος διοικούσε στην Ήπειρο  την VIII Μεραρχία Πεζικού και νίκησε τους Ιταλούς στη μάχη στο Καλπάκι (Ελαία-Καλαμάς). Η νίκη αυτή ανέκοψε την προέλαση των Ιταλών στην Ήπειρο.

Αν οι Ιταλοί είχαν πετύχει τον στόχο τους, οι άνδρες του Κατσιμήτρου θα κινδύνευαν να περικυκλωθούν και να εξουδετερωθούν από τους εισβολείς. Σε μία τέτοια περίπτωση, είναι πολύ πιθανόν οι Ιταλοί να είχαν τελειώσει νικηφορά την εκστρατεία τους κατά της Ελλάδας. Αυτό ευτυχώς δεν συνέβη, καθώς ο ελληνικός στρατός αφού νίκησε τις μεραρχίες του Ντούτσε στο Καλπάκι και την Πίνδο, πέρασε στη συνέχεια στην αντεπίθεση. Λίγες ημέρες αργότερα, οι μόνοι Ιταλοί που είχαν απομείνει στην ελληνική επικράτεια ήταν νεκροί ή αιχμάλωτοι.

Λόγω της απόφασής του να μην υποχωρήσει και να πολεμήσει τον εισβολέα στον τομέα Ελαίας-Καλαμάς, κάποιοι έχουν χαρακτηρίσει τον Κατσιμήτρο ως τον «νέο Λεωνίδα» και το Καλπάκι «νέες Θερμοπύλες». Όμως, ο ίδιος ο στρατηγός στα πολεμικά του απομνημονεύματα από τον Πόλεμο του 1940-41 (Χ. Κατσιμήτρος, Η Ήπειρος Προμαχούσα. Η Δράσις της VIII Μεραρχίας κατά τον Πόλεμον 1940-41), αναφέρει συχνά τον Μιλτιάδη και τον Μαραθώνα. Είναι ξεκάθαρο ότι πρότυπό του υπήρξε ο Αθηναίος στρατηγός που σχεδίασε τον ελληνικό θρίαμβο στον Μαραθώνα. Η πιο σημαντική αναφορά του Κατσιμήτρου στη μάχη του Μαραθώνα είναι στην τελευταία ημερήσια διαταγή του προς τους άνδρες της VIII Μεραρχίας, στις 29 Απριλίου 1941, όπου επισήμανε ότι «….Σεις αμυνθέντες σθεναρώς επί των εθνικών επάλξεων, εδημιουργήσατε επί της περιφήμου πλέον τοποθεσίας του ΚΑΛΠΑΚΙΟΥ ένα νέον ΜΑΡΑΘΩΝΑ, αντάξιοι απόγονοι ενδόξων προγόνων και εστήσατε εκεί ένα αθάνατον τρόπαιον δόξης και θριάμβου, αντάξιον των εθνικών μας παραδόσεων….». Σε άλλο σημείο του βιβλίου του, ο Κατσιμήτρος συλλογίζεται τον Μιλτιάδη σαν ένα σύγχρονο στρατηγό και καταγράφει πως θα πρέπει να ήταν η ημερησία διαταγή που εξέδωσε προς τους στρατιώτες του την παραμονή της μάχης του Μαραθώνα!

xarallktsimiitross000

Ο Κατσιμήτρος λοιπόν θεωρούσε το Καλπάκι ένα «νέο Μαραθώνα» και όχι ως «νέες Θερμοπύλες». Είναι πιθανόν ότι έκανε αυτό το συσχετισμό γιατί στον Καλπάκι οι Έλληνες νίκησαν και απέκρουσαν τον εισβολέα, όπως ακριβώς είχαν κάνει 2.430 χρόνια νωρίτερα στον Μαραθώνα. Οι Θερμοπύλες παρά την ηρωϊκή αντίσταση και αυτοθυσία των Σπαρτιατών και των Θεσπιέων ήταν μία ελληνική ήττα, και η μάχη δεν σταμάτησε τελικά την εισβολή της στρατιάς του Ξέρξη στη νότια Ελλάδα. Όμως, υπάρχει ένας ακόμη σημαντικότερος λόγος γιατί ο Κατσιμήτρος συνέδεσε συνειδητά το Καλπάκι με τον Μαραθώνα. Στα απομνημονεύματά του καταγράφει ότι στο Καλπάκι αντέγραψε την τακτική της μάχης του Μαραθώνα!

Τις πρώτες ημέρες του ελληνοϊταλικού πολέμου, η επίλεκτη ιταλική μηχανοκίνητη μεραρχία «Κενταύρων» προσπάθησε να σπάσει την ελληνική αμυντική γραμμή στον τομέα της VIII Μεραρχίας. Στην εμπροσθοφυλακή των «Κενταύρων» βρίσκονταν 30 άρματα μάχης (τανκς). Οι Έλληνες δεν διέθεταν τέτοια όπλα και δεν γνώριζαν πως να τα αντιμετωπίσουν σε μάχη εκ παράταξης. Ο Κατσιμήτρος, όμως, αντί να υποχωρήσει, και να αφήσει την πρωτοβουλία στους Ιταλούς, αποφάσισε να τους παρασύρει σε μια τοποθεσία όπου τα τεθωρακισμένα τους θα παγιδεύονταν από τα στοιχεία του περιβάλλοντος. Θα ήταν έτσι δυνατόν να εξουδετερωθούν από τις βολές του ελληνικού πυροβολικού. Για το λόγο αυτό, ο Κατσιμήτρος επέλεξε να δώσει μάχη στην τοποθεσία Ελαία, που ήταν μια κοιλάδα σε σχήμα πετάλου που την περικύκλωνε ο ορεινός όγκος του Καλπακίου. Στα χαμηλότερα σημεία της τοποθεσίας υπήρχαν έλη που δημιούργησε ο ποταμός Καλαμάς. Μεταξύ 4-6 Νοεμβρίου 1940 τα ιταλικά τεθωρακισμένα παγιδεύτηκαν σε αυτή την τοποθεσία με αποτέλεσμα οι Έλληνες να καταστρέψουν εννέα ιταλικά άρματα μάχης και να κυριεύσουν άλλα 15 ανέπαφα, καθώς και 50 μοτοσυκλέττες, φορτηγά κ.ά. Με τα 15 ιταλικά άρματα μάχης που πήρε στον Καλαμά, ο ελληνικός στρατός συγκρότησε την πρώτη μηχανοκίνητη μόναδα στην ιστορία του (ΧΙΧ Μηχανοκίνητη Μεραρχία). Η μονάδα αυτή πολέμησε τους Γερμανούς εισβολείς στη Μακεδονία, μεταξύ 7-9 Απριλίου 1941.

Ο Κατσίμητρος ισχυρίζεται πως αντέγραψε το σχέδιο του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα το 490 π.Χ., το οποίο πέτυχε την παγίδευση του περσικού ιππικού μέσα σ’ ένα έλος, και όπου στη συνέχεια εξουδετερώθηκε από την ελληνική αντεπίθεση: «Εις το έλος δε τούτο ενέπεσεν εκ κακής αναγνωρίσεως του εδάφους το ιππικόν του Δάτιδος του ετέρου των 2 Περσών Στρατηγών, το οποίον βυθισθέν εις την ιλύν, κατεκόπη σχεδόν εξ’ ολοκλήρου υπό των αντεπιτιθέντων Ελλήνων». Μέχρι πρόσφατα ΚΑΝΕΝΑ από τα εκατοντάδες δημοσιεύματα για τη μάχη του Μαραθώνα στη διεθνή βιβλιογραφία δεν συμπεριλάμβανε τη βασική παράμετρο της μάχης του Μαραθώνα όπως τη διατύπωσε ο Κατσιμήτρος. Είναι βέβαιο ότι ο Έλληνας στρατηγός υπήρξε ο πρώτος που είχε τη σπουδαία αυτή έμπνευση και τη δημοσίευσε. Έτσι δεν μπορεί να την είχε μελετήσει ή διδαχτεί σε κάποια από τις σχολές που φοίτησε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δυστυχώς, ο ίδιος δεν δίνει στα απομνημονεύματά του καμία παραπομπή για τη θεωρία του και επίσης δεν γνωρίζουμε να έχει δημοσιεύσει κάτι σχετικό με τις στρατιωτικές τακτικές στην αρχαία Ελλάδα. Πως λοιπόν κατέληξε ο Κατσιμήτρος στην τακτική της μάχης του Μαραθώνα; Ίσως να την εμπνεύστηκε στη διάρκεια επίσκεψής του στον Μαραθώνα μελετώντας την τοπογραφία της περιοχής, ή να την άκουσε από κάποιον μελετητή της μάχης, ο οποίος δεν τη δημοσίευσε ποτέ. Όμως, το ερώτημα αυτό είναι καθαρά ακαδημαϊκό και μικρής σημασίας. Αυτό που μετρά είναι το γεγονός ότι ο Κατσιμήτρος παγίδευσε και εξουδετέρωσε τα ιταλικά άρματα μάχης τον Νοέμβριο του 1940 στα έλη του Καλαμά, ακολουθώντας συνειδητά το σχέδιο με το οποίο ο ίδιος εκτιμούσε -άγνωστο πώς- ότι ο Μιλτιάδης είχε επιτύχει το 490 π.Χ. την παγίδευση και την καταστροφή του περσικού ιππικού μέσα στο έλος στον Μαραθώνα.

Όπως καταδεικνύουν με ισχυρά στοιχεία οι συγγραφείς Κωνσταντίνος Λαγός και Φώτης Καρυανός στο βιβλίου τους Μάχη του Μαραθώνα, η Ανατροπή, εκδόσεις «Μένανδρος», Αθήνα, 2015, η τακτική της μάχης του Μαραθώνα εξελίχθηκε όπως ακριβώς την παρουσίασε ο Κατσιμήτρος. Στον Μαραθώνα το 490 π.Χ. οι Πέρσες διέθεταν ένα πανίσχυρο σώμα ιππικού, ενώ το ελληνικό στράτευμα αποτελούνταν αποκλειστικά από πεζούς. Οι Έλληνες δεν γνώριζαν πως θα αντιμετώπιζαν εκ του σύνεγγες το περσικό ιππικό, το οποίο είχε σαφές πλεονέκτημα στην επικείμενη μάχη λόγω της ταχύτητας και της ευελιξίας του. Ο Μιλτιάδης βρήκε τη λύση, σχεδιάζοντας την ελληνική τακτική με τέτοιο τρόπο ώστε στην αρχή της μάχης οι ιππείς του Δάτη να παρασυρθούν σ’ ένα σημείο του πεδίου όπου δεν θα μπορούσαν να ελιχθούν. Έτσι θα μπορούσαν οι Έλληνες να τους εξουδετερώσουν. Επρόκειτο για το στενό πέρασμα της Μπρεξίζας, που ορίζεται από το όρος Αγριελίκι και την ακτή του Μαραθώνα, και μέσα στο οποίο υπάρχει ένα έλος (Μικρό Έλος). Εκεί έπεσε το περσικό ιππικό όταν ξεκίνησε την επίθεσή του, καταδιώκοντας τους Αθηναίους που έκαναν προσχεδιασμένη υποχώρηση από το κέντρο της παράταξής τους. Στο Μικρό Έλος του Μαραθώνα, οι Έλληνες εξουδετέρωσαν τους Πέρσες ιππείς με εκηβόλα όπλα και στη συνέχεια με συγκρούσεις εκ του σύνεγγες.

Κάθε ομοιότητα της τακτικής της μάχης του Μαραθώνα το 490 π.Χ. με εκείνη στο Καλπάκι το 1940 μ.Χ. ΔΕΝ είναι τυχαία!    

ΠΗΓΕΣ

Χ. Κατσιμήτρος, Η Ήπειρος Προμαχούσα. Η Δράσις της VIII Μεραρχίας κατά τον Πόλεμον 1940-41,  εκδόσεις Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα 2007 (προηγούμενες εκδόσεις, 1954, 1982).

Κωνσταντίνος Λαγός και Φώτης Καρυανός Μάχη του Μαραθώνα, η Ανατροπή, εκδόσεις Μένανδρος, Αθήνα, 2015.

Κωνσταντίνος Λαγός, «Η Τακτική της Μάχης του Μαραθώνα», Εθνικές Επάλξεις, αρ. Τεύχους 117, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2016, σελίδες 61-67.

militaire.gr