Αιγιαλίτιδα ζώνη, όσα πρέπει να γνωρίζουμε
ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ
Τι είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη;
Η αιγιαλίτιδα ζώνη (γνωστή και ως χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα) είναι μια θαλάσσια ζώνη που βρίσκεται δίπλα ακριβώς στις ακτές ενός κράτους. Περιλαμβάνει το νερό, τον βυθό και το υπέδαφος και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Στη ζώνη αυτή, το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Μοναδικός περιορισμός της κυριαρχίας είναι το δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως, που μπορούν να ασκούν πλοία τρίτων κρατών χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση του κράτους. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα, όλα τα κράτη του κόσμου (πλην της Ελλάδας…) επέκτειναν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια. Ο εθιμικός αυτός κανόνας αποτυπώθηκε και στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Ποιο είναι το εύρος της ελληνικής και της τουρκικής αιγιαλίτιδας ζώνης;
Το 1936 η Ελλάδα καθόρισε το εύρος των χωρικών της υδάτων στα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές. Παράλληλα, από το 1931 είχε θεσπίσει εναέριο χώρο 10 μιλίων. Η Τουρκία το 1964 επέκτεινε την αιγιαλίτιδα ζώνη της από τα 3 στα 6 μίλια. Παράλληλα, όρισε ότι, εάν οι έναντι των τουρκικών ακτών χώρες είχαν χωρικά ύδατα μεγαλύτερα των 6 μιλίων, τότε και τα τουρκικά χωρικά ύδατα καθορίζονταν βάσει της αρχής της αμοιβαιότητας. Eκτοτε η Τουρκία έχει χωρικά ύδατα 6 μιλίων στο Αιγαίο και 12 μιλίων στον Εύξεινο Πόντο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Τι σημαίνει casus belli;
Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη τη σημασία της επεκτάσεως των χωρικών υδάτων, δήλωσε από το 1974 ότι «επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια θα σήμαινε ελληνoτουρκικό πόλεμο», γνωστότερο με τη λατινική φράση casus belli (αιτία πολέμου). Η απειλή πήρε τη μορφή ψηφίσματος από την τουρκική Εθνοσυνέλευση το 1995. Αντίκειται κατάφωρα στον θεμελιώδη κανόνα του διεθνούς δικαίου, που ορίζει ότι στις σχέσεις μεταξύ κρατών δεν επιτρέπεται η βία ή απειλή χρήσεως βίας.
Τι άλλο επικαλείται η Τουρκία για να αποτρέψει την Ελλάδα από την επέκταση της αιγιαλίτιδας;
Η Τουρκία αναφέρει ότι τα 12 μίλια αποτελούν το μέγιστο όριο επεκτάσεως των χωρικών υδάτων ενός κράτους. Δεν είναι υποχρεωτικό για ένα κράτος να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα πλήρως. Το Αιγαίο είναι μία περιοχή με ξεχωριστές γεωγραφικές συνθήκες (που ονομάζει η Τουρκία «ειδικές περιστάσεις»), οι οποίες δεν επιτρέπουν την αύξηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια. Σε άλλη περίπτωση, το Αιγαίο θα μετατραπεί σε «ελληνική λίμνη». Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο προς τα «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στην περιοχή. Επιπλέον επιμένει ότι ειδικώς σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο, η αύξηση των χωρικών υδάτων θα έπρεπε να γίνεται με συναίνεση των παράκτιων κρατών.
Εχουν βάση οι τουρκικές θέσεις;
Οι νομικές θέσεις της Τουρκίας είναι εξαιρετικά αδύναμες. Η ευρεία πρακτική των κρατών, όπως διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του 1960, οδήγησε στη δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού εθιμικού κανόνα του διεθνούς δικαίου 12 μιλίων, όσον αφορά το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει από το 1964 τα χωρικά της ύδατα σε Εύξεινο Πόντο και Μεσόγειο. Το Αιγαίο πράγματι αποτελεί κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες υπάρχει υποχρέωση συνεργασίας των παράκτιων κρατών μόνον σε θέματα περιβάλλοντος και θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας. Εξάλλου, υπάρχουν πολλές περιοχές του πλανήτη που αποτελούν κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες. Τα κράτη της Βαλτικής διασχίζουν τα δανικά, σουηδικά ή γερμανικά χωρικά ύδατα προκειμένου να φθάσουν στη Βόρειο Θάλασσα. Από τα Στενά του Ορμούζ, στην είσοδο του Περσικού Κόλπου, περνά το 50% του πετρελαίου που μεταφέρεται ετησίως με πετρελαιοφόρα. Καμία χώρα δεν διανοήθηκε να ισχυρισθεί ότι το Ιράν ή το Ομάν (που είναι τα δύο παράκτια κράτη στα Στενά) δεν είχαν δικαίωμα να αυξήσουν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια επειδή η ναυσιπλοΐα στο συγκεκριμένο στρατηγικό πέρασμα θα περνούσε υποχρεωτικώς από τα χωρικά τους ύδατα.
Γιατί ενοχλεί τόσο την Τουρκία η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων;
Πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια θα έχει καταλυτικά αποτελέσματα στις περισσότερες από τις τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο:
- Η περιοχή της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου που θα απομείνει να διεκδικείται από τα δύο κράτη θα περιορισθεί μόλις στο 5% του Αιγαίου. Αυτό θα καταστήσει τη διαφορά άνευ σημασίας.
- Το πρόβλημα του διαφορετικού εύρους του εναερίου χώρου (10 μίλια) εν σχέσει προς το εύρος των χωρικών υδάτων (6 μίλια) θα πάψει να υφίσταται.
- Τα όρια του FIR Αθηνών και τα όρια της Ζώνης Ερευνας και Διασώσεως στο Αιγαίο θα περιλαμβάνουν περιοχές ελληνικής κυριαρχίας σε ποσοστό 72% από τη θαλάσσια επιφάνεια του Αιγαίου (έναντι 43% σήμερα). Η Τουρκία θα απονομιμοποιηθεί εντελώς στην προσπάθειά της να αλλάξει τα όρια.
- Οι λεγόμενες «γκρίζες ζώνες» κυριαρχίας στο Αιγαίο ετέθησαν από την Τουρκία για να καταστήσει τη δικαστική οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεύτερο κατά σειράν θέμα μετά τη διαπίστωση της κυριότητας επί κάποιων νησιών στο Αιγαίο. Μετά την αύξηση των χωρικών υδάτων, η τουρκική αμφισβήτηση θα έχει μόνον συμβολικό χαρακτήρα.
Πρέπει να συμφωνήσουν τα δύο κράτη για να προχωρήσει η Ελλάδα στην αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης;
Στο άρθρο 3 της Συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας (που αποτυπώνει κανόνα εθιμικού δικαίου και συνεπώς δεσμεύει και την Τουρκία) ορίζεται ότι «κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας». Επομένως, η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα της Ελλάδος. Δυστυχώς στο παρελθόν η Ελλάδα, κατά τις λεγόμενες διερευνητικές συνομιλίες, δέχθηκε να συζητήσει με την Τουρκία τον τρόπο ασκήσεως του συγκεκριμένου (μονομερούς) δικαιώματος. Οι δύο πλευρές συζήτησαν, χωρίς να καταλήξουν, εάν σε κάποιες νησιωτικές περιοχές που βρίσκονται κοντά στην Τουρκία γινόταν περιορισμένη επέκταση των χωρικών υδάτων ή σε κάποια σημεία δεν υπήρχε καμία επέκταση.
Για ποιο λόγο η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει στην αύξηση των χωρικών της υδάτων;
Πάντοτε υπήρχε κάποιος λόγος (συνήθως σοβαρός). Το 1973, που πρωτοσυζητήθηκε το θέμα, είχαν μόλις ξεκινήσει οι εργασίες της Συνδιασκέψεως για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η ρύθμιση αφέθηκε να ωριμάσει παράλληλα με τις διεργασίες της συνδιασκέψεως, που θεωρήθηκε ότι θα ενδυνάμωναν τις θέσεις μας. Το 1982 ολοκληρώθηκε η Συνδιάσκεψη και υπεγράφη μεν η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά μόλις το 1994 ετέθη εν ισχύ, ενώ η Ελλάδα την επικύρωσε τον Μάιο του 1995. Μετά τον Ιούνιο του 1995 την αφορμή προσέφερε η απόφαση της τουρκικής Βουλής για casus belli. Αντί η ελληνική εξωτερική πολιτική να επικεντρωθεί στην άσκηση του δικαιώματος, το βάρος δόθηκε στην άρση της αποφάσεως της τουρκικής Βουλής, που σε τελική ανάλυση είναι και εντελώς παράνομη. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες μηρυκάζει μονότονα ότι η αύξηση των χωρικών υδάτων αποτελεί μονομερές δικαίωμα που θα ασκηθεί «όταν και όποτε» κρίνουμε κατάλληλο. Το θέμα παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες.
Ο χρόνος «πάγωσε» το ’74
Πού έχουμε οδηγηθεί ύστερα από τόσα χρόνια ασκήσεως αυτής της πολιτικής;
Η απειλή της Τουρκίας περί casus belli είναι εντελώς παράνομη. Δεν μπορούμε όμως να μη τη λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν. Εμείς, όμως, έχουμε φτάσει στην άλλη άκρη. Προκειμένου να μην «ενοχλήσουμε» την Τουρκία απέχουμε από οποιαδήποτε άσκηση δικαιωμάτων σε όλες μας τις θάλασσες. Στην πράξη ο χρόνος για εμάς «πάγωσε» στο 1974. Σήμερα έχουμε τα εξής θλιβερά προνόμια. Είμαστε το μόνον από τα 149 παράκτια κράτη του πλανήτη που δεν έχει επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα σε 12 μίλια. Μαζί με την Αλβανία, το Κουβέιτ και το Μαυροβούνιο, είμαστε τα κράτη εκείνα που δεν έχουν κηρύξει ζώνες δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων. Ενώ έχουμε (ρητορικά) ως σημαία μας το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ουσιαστικά είμαστε το κράτος που έχει τη μικρότερη θαλάσσια ζώνη δικαιοδοσίας στον κόσμο. Κάτι κάνουμε στραβά και πρέπει να το αλλάξουμε…
Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη, περιήγηση και περιοδολόγηση
ΧΡΗΣΤΟΣ ΡΟΖΑΚΗΣ
Η πρόσφατη ανακοίνωση από τον τέως υπουργό των Εξωτερικών, στην τελετή παράδοσης και παραλαβής του ΥΠΕΞ, σηματοδοτεί την ανακοίνωση μιας δίχρονης προετοιμασίας του σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος για τη διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο Πέλαγος, από τα 6 ν.μ. στα 12 ν.μ.
Αλλά το ίδιο το σχέδιο του Προεδρικού Διατάγματος προβλέπει ότι η διεύρυνση στο Ιόνιο αποτελεί ένα πρώτο στάδιο, που θα ακολουθηθεί και από άλλα, με αποτέλεσμα όλος ο ηπειρωτικός κορμός της Ελλάδας, καθώς και τα νησιά Εύβοια και Κρήτη να αποκτήσουν με τη σειρά τους μια αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ.
Η διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο είναι το αποτέλεσμα μιας ευχέρειας που δίνει στα παράκτια κράτη η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας να επεκτείνουν την αιγιαλίτιδα ζώνη ως τα 12 ν.μ., κανόνας ο οποίος, λόγω της εκτεταμένης επικύρωσής του από κράτη, και λόγω της πρακτικής των κρατών που έχει ακολουθήσει, έχει μετατραπεί και σε εθιμικό κανόνα, που δεσμεύει και τα μη συμμετέχοντα κράτη στη Σύμβαση. Η διεύρυνση είναι από τις ελάχιστες μονομερείς ενέργειες που επιτρέπει το Δίκαιο της Θάλασσας, κι έτσι κάθε παράκτιο κράτος έχει τη δυνατότητα αυτήν, χωρίς τη ρητή συναίνεση των γειτόνων του ή της διεθνούς κοινότητας στο σύνολό της.
Οι λόγοι που κατέστησαν επιτακτική την επέκταση της αιγιαλίτιδας στο Ιόνιο, είναι η επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (AOZ) με την Αλβανία και η αντίστοιχη με την Ιταλία. Παράλληλα εφαρμόστηκαν, με την ευκαιρία, το κλείσιμο των κόλπων, που έγιναν έτσι νερά απόλυτης κυριαρχίας, και οι ευθείες γραμμές βάσης σε αντικατάσταση της φυσικής ακτογραμμής, που και μας στερούσε μικρών τμημάτων εθνικής κυριαρχίας, και περιέπλεκε, λόγω της πολυσχιδούς μορφολογίας των ακτών, τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας, τα οποία ακολουθούσαν τις εκκεντρικές γραμμές της φυσικής ακτογραμμής.
Όπως είναι γνωστό, η συμφωνία οριοθέτησης με την Αλβανία δεν κυρώθηκε ούτε, φυσικά, επικυρώθηκε από την Αλβανία, γιατί το Συνταγματικό Δικαστήριο των Τιράνων την κήρυξε αντισυνταγματική και, ως εκ τούτου, δεν συνεχίστηκε ποτέ η διαδικασία κύρωσης/επικύρωσης από τις αλβανικές αρχές. Σήμερα, με τη βελτίωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων, προχωρούμε σε συνολικές ρυθμίσεις στις εκκρεμότητες με την Αλβανία, που περιλαμβάνουν και τη συμφωνία της οριοθέτησης. Κατά συνέπεια, η επέκταση της αιγιαλίτιδας θα έχει, ως αποτέλεσμα, πρώτον να τροποποιηθούν, υπέρ ημών, οι γραμμές βάσης, από φυσική ακτογραμμή σε ευθείες γραμμές, δίνοντας ένα μικρό ποσοστό θαλάσσιας έκτασης στην Ελλάδα, όπως, κι αυτό είναι πιο σημαντικό, περιοχές που στο παρελθόν αποτελούσαν ανοιχτή θάλασσα, υποκείμενη στο καθεστώς της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, να περιέρχονται αυτομάτως στην Ελλάδα, μειώνοντας το προς διανομή τμήμα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.
Σχετικά, τώρα, με την Ιταλία, οι προσπάθειες που καταβάλλονται είναι η μετατροπή της Συμφωνίας του 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, έτσι ώστε να εκσυγχρονιστεί και να γίνει συμφωνία για την ΑΟΖ. Η επίτευξη της συμφωνίας καθυστερεί διότι προσκρούει στις αντιρρήσεις Ιταλών αλιέων, που αλιεύουν ελεύθερα, εκτός ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης, και που φοβούνται ότι ο εκσυγχρονισμός της συμφωνίας για την υφαλοκρηπίδα σε συμφωνία ΑΟΖ θα τους στερήσει πόρους, αφού το αποκλειστικό δικαίωμα αλιείας, εντός αυτής της ζώνης, θα περιέλθει στην Ελλάδα. Με τη διεύρυνση της αιγιαλίτιδας στα 12 ν.μ. το πρόβλημα λύνεται αυτομάτως, διότι το ζήτημα της αλιείας περιέρχεται στην Ελλάδα, ως δικαίωμα κυριαρχίας, και οι Ιταλοί αλιείς πρέπει να ζητήσουν άδεια από τις ελληνικές αρχές, προκειμένου να επιδοθούν στο αγαπημένο τους άθλημα. Mε δεδομένο ότι οι Ιταλοί αλιείς αλιεύουν μέσα στα 12 ν.μ.
Αναφορικά με το ερώτημα αν το γεγονός της μερικής οριοθέτησης αποκλείει την περαιτέρω οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας του Αιγαίου, σημαντικό είναι να αναφέρουμε τα εξής: η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας του Ιονίου αποτελεί τμήμα μόνο μιας συνολικής οριοθέτησης, που θα καλύπτει το σύνολο των θαλασσών που περικλείουν τη χερσαία Ελλάδα. Θα ακολουθήσει η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας των ηπειρωτικών ακτών του Αιγαίου, καθώς και των ακτών της Εύβοιας και της Κρήτης όπως αναφέραμε παραπάνω.
Για τα νησιά του Αιγαίου έχει προκριθεί μια διαφοροποιημένη οριοθέτηση, ούτως ώστε να αποφευχθεί η μετατροπή αυτού του πελάγους σε ελληνική λίμνη. Και τούτο επειδή η επέκταση της αιγιαλίτιδας σε όλα τα ελληνικά νησιά θα έκλεινε το Αιγαίο στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα, αφού και το νομικό καθεστώς της αιγιαλίτιδας προβλέπει ασφυκτικό έλεγχο του πλου ενός πλοίου, το οποίο βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση των τοπικών αρχών εάν τον πραγματοποιεί με τον όρο της αβλαβούς διέλευσης. Εάν όχι, το παράκτιο κράτος μπορεί να διακόψει τον πλου και να υποχρεώσει το πλοίο ή να συμμορφωθεί με την αβλαβή διέλευση ή να εξέλθει από την αιγιαλίτιδα.
Με δεδομένο ότι δεν είναι η Τουρκία ο μοναδικός μαζί με την Ελλάδα χρήστης του Αιγαίου, αλλά τη θάλασσα αυτήν χρησιμοποιούν ως μοναδική δίοδο προς και από τον Εύξεινο Πόντο η Ρωσία, η οποία μάλιστα τη θεωρεί ως τη μόνη θερμή θάλασσα που την οδηγεί προς τη Μεσόγειο και προς τον υπόλοιπο κόσμο, και οι ΗΠΑ, οι οποίες έχουν στρατηγικά συμφέροντα στον Πόντο, αντιλαμβάνεται κανείς τη σημασία μιας διόδου ανοικτής θάλασσας που να απολαμβάνει την ελευθερία των θαλασσών. Και κάτι τέτοιο προϋποθέτει τη διαφοροποιημένη οριοθέτηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας, ώστε να υπάρξουν τμήματα ανοικτών θαλασσών στο Αιγαίο Πέλαγος.
Επίσης, η μερική οριοθέτηση έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της αχρησίας άσκησης του δικαιώματος επέκτασης. Εκτός από το γεγονός ότι είναι πολύ προβληματική η ύπαρξη της αχρησίας στο Διεθνές Δίκαιο, η Ελλάδα έχει επανειλημμένως τονίσει ότι η επέκταση στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο θα λάβει χώρα όταν αυτή θεωρήσει ότι οι συνθήκες είναι κατάλληλες γι’ αυτήν την ενέργεια. Σε ένα δίκαιο συναινετικό και που στηρίζεται στην κρατική βούληση, η οποία πρέπει να εκφραστεί, θα ήταν παράξενο αν η αχρησία αποτελούσε λόγο για την αδρανοποίηση του δικαιώματος.
Εν κατακλείδι, πιστεύουμε ότι το σχέδιο της μερικής οριοθέτησης της αιγιαλίτιδας στο Ιόνιο Πέλαγος αποτελεί ένα εγχείρημα εκσυγχρονισμού του θεσμού, που παρά τον τρόπο με τον οποίο κοινοποιήθηκε αποτελεί μια μείζονα επιτυχία της εξωτερικής μας πολιτικής.
Οι δύο επιλογές για τη διευθέτηση των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο
ΠΑΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
Η αναφορά του κ. Νίκου Κοτζιά, κατά την τελετή παράδοσης του υπουργείου Εξωτερικών στον πρωθυπουργό, σε πιθανή μερική επέκταση των χωρικών μας υδάτων και σε χάραξη ευθειών γραμμών βάσης που θα κλείνουν τους κόλπους, έδωσε λαβή σε πολλές αντιδράσεις και δημοσιεύματα γύρω από τα θέματα τόσο των χωρικών υδάτων όσο και της υφαλοκρηπίδας/αποκλειστικής οικονομικής ζώνης. Οι αντιδράσεις αφορούσαν τη σκοπιμότητα και τις επιπτώσεις των σχεδιασθέντων μέτρων, όσο και το επίκαιρο της ανακοίνωσής τους. Επί της ουσίας: Η χώρα μας έχει θεσπίσει χωρικά μας ύδατα 6 ν.μ. από την ακτή από το 1936. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας που κυρώθηκε το 1995 από την ελληνική Βουλή, επιτρέπει την επέκτασή τους μέχρι τα 12 ν.μ. Η επέκταση είναι μονομερής ενέργεια του κάθε κράτους. Είθισται, και πάντως αποτελεί σώφρονα πρακτική μεταξύ γειτονικών κρατών, να προηγείται μια ενημέρωση και να λαμβάνονται κατά το δυνατόν υπόψη τυχόν αντιρρήσεις, ώστε να μη προκύψει διαφορά που μπορεί να συνεπάγεται τη μη αναγνώριση της επέκτασης.
Σε ό,τι αφορά το θέμα που τέθηκε με τις δηλώσεις του κ. Κοτζιά, παρόμοιες αντιρρήσεις δεν θα μπορούσαν να διατυπωθούν εκ μέρους της Ιταλίας, επειδή η ίδια έχει θεσμοθετήσει τα 12 ν.μ. και επιπλέον υπάρχει συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών από το 1977. Ούτε εκ μέρους της Αλβανίας που έχει επεκτείνει τα δικά της στα 9 ν.μ. Υπάρχουν, όμως, έντονες ενστάσεις εκ μέρους της Τουρκίας σε τυχόν επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων σε 12 ν.μ. στο Αιγαίο. Το τουρκικό επιχείρημα είναι ότι, λόγω της παρουσίας πολλών ελληνικών νησιών, η καθιέρωση 12 ν.μ. από την Ελλάδα θα μετέτρεπε το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, αναγκάζοντας τα τουρκικά πλοία να διέρχονται μέσω ελληνικών χωρικών υδάτων (χ.υ.) για να εξέλθουν στη Μεσόγειο. Θα περιοριζόταν, επίσης, ουσιαστικά η δυνατότητα διεκδίκησης εκ μέρους της Τουρκίας, σημαντικής από πλευράς έκταση υφαλοκρηπίδας, με τα μεγάλα ανατολικά μας νησιά να εμποδίζουν τη διεκδίκησή της δυτικά από αυτά. Η ελληνική επίσημη θέση είναι ότι διατηρούμε το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων σε 12 ν.μ., στο Αιγαίο αλλά δεν το ασκούμε (αν και η συχνή επανάληψή της θέσης, έστω σε απάντηση τουρκικών δηλώσεων, ανησυχεί τους γείτονές μας ότι την προετοιμάζουμε).
Η δήλωση περί προετοιμασίας επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στο Ιόνιο κατηγορήθηκε από την αντιπολίτευση ότι είναι μερική και ισοδυναμεί με εγκατάλειψη του δικαιώματος στο Αιγαίο, ενώ η αντίδραση της Τουρκίας βαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, με την προειδοποίηση ότι δεν θα δεχθεί παρόμοια ενέργεια στο Αιγαίο.
Είναι μεν αλήθεια ότι επί δεκαετίες οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν προέβησαν σε επέκταση των χ.υ. στο Ιόνιο Πέλαγος, όπως θα μπορούσαν, με το σκεπτικό ότι θα ήταν δυνατό να εκληφθεί ως εγκατάλειψη του αντίστοιχου δικαιώματος στο Αιγαίο. Όμως δεν υπήρχε ζωτικό συμφέρον που να επέβαλε την επέκταση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο Πέλαγος, πλην εκείνου της αύξησης της εθνικής κυριαρχίας. Η κάθε θαλάσσια περιοχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, που δέχονται ή επιβάλλουν διαφορετικές λύσεις. Η σημερινή κυβερνητική πρόθεση θέσπισης χ.υ. 12 ν.μ. στο Ιόνιο ξεκινά από την απαραίτητη από ελληνικής πλευράς επέκτασή τους για την οριστική οριοθέτηση της Υ/Κ ή ΑΟΖ με την Αλβανία.
Νόμιμο από πλευράς Διεθνούς Δικαίου είναι και το κλείσιμο των κόλπων με ευθείες γραμμές βάσης, που διευκολύνουν τη ναυσιπλοΐα, ευθυγραμμίζοντας τα όρια των χωρικών υδάτων μιας χώρας. Όμως η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης αυξάνει τα χωρικά ύδατα και επομένως μπορεί στο Αιγαίο να θεωρηθεί από την Τουρκία ως μονομερής ενέργεια που μετατρέπει το status quo, έστω και περιορισμένα, εις βάρος της. Ας σημειωθεί ότι στη διεθνή πρακτική, κατά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ δύο κρατών δεν λαμβάνονται συχνά υπόψη οι ευθείες γραμμές βάσης, εάν το ένα από τα δύο μέρη δεν τις έχει υιοθετήσει.
Η διευθέτηση του οριστικού εύρους των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη διαπραγματεύσεων οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών. Η Τουρκία δεν δέχεται κατ’ αρχάς την υποκατάσταση της έννοιας της υφαλοκρηπίδας από εκείνη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, στο πλαίσιο των γενικότερων θέσεών της για την περιοχή.
Αν ξεκινούσαμε διαπραγματεύσεις οριοθέτησης της Υ/Κ με βάση τα σημερινά όρια των 6 ν.μ. στο Αιγαίο, θα αποδυναμώναμε την τυχόν επέκταση σε 12 ν.μ., έπειτα από συμφωνία οριοθέτησης. Από την άλλη μεριά, η θέσπιση 12 ν.μ. συναντά τη γνωστή αμετακίνητη αντίδραση της Τουρκίας.
Επομένως, δύο επιλογές υπάρχουν: Συμβιβασμός ως προς τις περιοχές όπου θα γίνει επέκταση και ίσως ως προς τα μίλια της επέκτασης, ή διατήρηση της σημερινής εκκρεμότητας. Η πρώτη επιλογή, αν και ανεπίσημα έχει συζητηθεί επί πολλά χρόνια, δεν έχει καταλήξει σε τελικό συμβιβασμό, υπό την έννοια ότι τα δύο κράτη θα προβούν μονομερώς σε επέκταση, έχοντας δεχθεί ότι δεν θα αντιδράσουν η μία στην ενέργεια της άλλης.
Η άλλη επιλογή είναι η διατήρηση της εκκρεμότητας στο βάθος χρόνου, με ό,τι η διαιώνιση της διαφοράς συνεπάγεται από κινδύνους για την ειρήνη. Είναι λύση ευκολότερη πολιτικά, αλλά που διατηρεί ζωντανό τον κύριο παράγοντα μη εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Όχι ότι η διαπραγμάτευση οριοθέτησης της Υ/Κ στο Αιγαίο θα είναι εύκολη. Τουλάχιστον, όμως, στο παρελθόν υπήρχε μια ανεπίσημη συναντίληψη Τουρκίας και Ελλάδος για παραπομπή έπειτα από διαπραγματεύσεις του υπόλοιπου της διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, κάτι που μας ικανοποιεί στον βαθμό που μας ευνοεί το Διεθνές Δίκαιο, που τόσο συχνά επικαλούμαστε. Για να τελεσφορήσουν οι εξελίξεις αυτές, πρέπει να καλλιεργηθεί η ελληνική κοινή γνώμη, που σταθερά τροφοδοτείται από την πολιτική τάξη και από τα ΜΜΕ με αντιτουρκικές κορώνες, δικαιολογημένες ή μη. Και βεβαίως να υπάρξει το αντίστοιχο κλίμα στην Τουρκία.
ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ
