Το μυστήριο του μηχανισμού
των Αντικυθήρων στο φως.
Οι κύκλοι της Σελήνης, επί παραδείγματι, ήταν πολύ σημαντικοί για τους αρχαίους.
Με βάση αυτούς αποφάσιζαν πότε να σπείρουν, πότε να πολεμήσουν,
πότε να κάνουν τις γιορτές και τα νυχτερινά ταξίδια τους.
Γι’ αυτό ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο πολύπλοκος ωρολογιακός μηχανισμός
με τις αστρονομικές και υπολογιστικές λειτουργίες που βρέθηκε στον βυθό
μαζί με το περίφημο ναυάγιο, συγκεντρώνει σήμερα τον θαυμασμό
επιστημόνων και κοινού, καθώς στην εποχή μας χρησιμοποιούμε
ηλεκτρονικούς υπολογιστές για ανάλογους υπολογισμούς και μελέτες.
Από τη στιγμή που ανακαλύφθηκαν τα θραύσματα του μηχανισμού,
παρατηρήθηκε ότι τα μηχανικά μέρη του συνδυάζονταν με τμήματα επιγραφών
όπου διακρίνονταν αστρονομικοί όροι όπως «ΗΛΙΟΥ», «ΑΚΤΙΝΑ», «ΑΦΡΟΔΙΤΗ».
Όσο προχωρούσε ο καθαρισμός των θραυσμάτων και αποκαλύπτονταν
νέες επιγραφές, όπως αριθμοί που σχετίζονται με γνωστές αστρονομικές
περιόδους (π.χ. ο ΙΘ για τη σεληνιακή περίοδο του Μέτωνος και ο ΣΚΓ
για την περίοδο προγνώσεως εκλείψεων του Σάρου), γινόταν φανερό ότι
επρόκειτο για ιδιαίτερα περίπλοκο αστρονομικό όργανο.
Οι σεληνιακές περίοδοι Μέτωνος και Σάρου ήταν μέθοδοι της αρχαίας εποχής
με τις οποίες γίνονταν διάφορες προβλέψεις και μελέτες.
Η σάρωση
Ο μηχανισμός σαρώθηκε από τομογράφο και έτσι έγινε δυνατή η ανάγνωση
περίπου του ενός τρίτου έως του μισού των επιγραφών του, που είναι γραμμένες
με πάρα πολύ μικρά γράμματα, 1,2 έως 1,5 χιλιοστών.
Μάλιστα, μερικά τμήματα λείπουν και η μελέτη έχει καταφέρει
να προσδιορίσει ποια είναι αυτά.
Όπως έχουν κατανοήσει οι επιστήμονες, ο αρχαιότατος και πολυσύνθετος
αστρονομικός φορητός υπολογιστής προσδιόριζε τις θέσεις του Ηλίου,
της Σελήνης και πιθανότατα των πέντε γνωστών κατά την αρχαιότητα
πλανητών. Χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη των ηλιακών και σεληνιακών
εκλείψεων,
για την τήρηση ενός πολυετούς ημερολογίου με μεγάλη ακρίβεια, καθώς
και για τον προσδιορισμό του χρόνου τέλεσης των Πανελλήνιων Αγώνων
που πραγματοποιούνταν στην Ολυμπία, τους Δελφούς, τη Νεμέα,
την Ισθμία και τη Δωδώνη.
Τα ρήματα που χρησιμοποιούνται είτε είναι σε τρίτο πρόσωπο ή μετοχές
και περιγράφουν κινήσεις, είτε σε δεύτερο πρόσωπο σε οριστική
ή προστακτική έγκλιση και απευθύνονται προς τον χρήστη.
Επομένως, ο κατασκευαστής του δεν τον δημιούργησε για τον εαυτό του,
αλλά τον προόριζε για τρίτα πρόσωπα, μαθητές του ή αστρονόμους.
Ετσι, μας έδωσε ένα εγχειρίδιο χρήσης ή, όπως το λέμε σήμερα, users’ manual.
Η άνω σπείρα της οπίσθιας όψης διαιρείται σε 235 τμήματα, καθένα
από τα οποία αντιστοιχεί σε έναν σεληνιακό μήνα.
Ορισμένοι από τους μήνες περιέχουν επιγραφή με πρόγνωση έκλειψης
και με κάποια χαρακτηριστικά της: το αν θα είναι έκλειψη Ηλίου ή Σελήνης,
αν θα συμβεί κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας, αλλά και ποια ώρα.
Ενας μικρότερος δείκτης διορθώνει την ώρα έκλειψης.
Οι Βαβυλώνιοι είχαν παρατηρήσει ότι κάθε 223 σεληνιακούς μήνες
(6.586 μέρες και ένα τρίτο ημέρας, δηλαδή κάθε 18 έτη) επαναλαμβάνονται
οι εκλείψεις του Ηλιου και της Σελήνης, αλλά όχι ακριβώς
με τις ίδιες συντεταγμένες.
Ο χρήστης περιέστρεφε μια λαβή και μπορούσε να δει την αντιστοιχία
ανάμεσα στο ηλιακό και στο σεληνιακό ημερολόγιο, αλλά και τη θέση
και τη φάση της Σελήνης, καθώς και τις εκλείψεις που ενδεχόταν να συμβούν
σε συγκεκριμένη ημέρα του σεληνιακού μήνα.
Εκτιμάται ότι ο μηχανισμός κατασκευάστηκε
κατά το δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ.
Η ομάδα μελέτης ελπίζει ότι αν ποτέ ανελκυσθεί από τον βυθό το κομμάτι
των επιγραφών που λείπει, θα βρεθεί και το όνομα του κατασκευαστή του.
Προϋπήρχε, πάντως, η παράδοση του Αρχιμήδη και της «σφαιροποιίας».
Η αποκρυπτογράφηση των επιγραφών έφερε στο φως αριθμούς
που σχετίζονται με γνωστές αστρονομικές περιόδους
Πιθανός κατασκευαστής του έχει θεωρηθεί ο Ποσειδώνιος ο Ρόδιος.
Ο Ιππαρχος και ο Ποσειδώνιος παραπέμπουν στη Ρόδο ή στις κοντινές ακτές
της Ιωνίας ως τόπους κατασκευής.
Στα ίδια μέρη παραπέμπει και το φορτίο του πλοίου που ναυάγησε στα Αντικύθηρα.
Όμως το Μετωνικό ημερολόγιο έχει χαραγμένα ονόματα μηνών που φαίνεται
να ανήκουν στην Κόρινθο ή σε κάποια από τις αποικίες της στον δυτικό
ελληνικό κόσμο, όπως το Ταυρομένιον, το οποίο είχαν ιδρύσει οι Συρακούσιοι.
Αραγε να επέζησε η παράδοση του Αρχιμήδη σε κάποιο εργαστήριο;
Ο μηχανισμός ήταν συναρμολογημένος σε ένα ξύλινο κιβώτιο (πυξίδα)
διαστάσεων 32 χ 16 χ 10 εκ.
Τη μπροστινή και την πίσω επιφάνεια κάλυπταν μπρούτζινες πλάκες
με ημερολογιακές ή αστρονομικές κλίμακες και δείκτες.
Οι επιφάνειες αυτές προστατεύονταν από δύο (επίσης) ξύλινα εξωτερικά
καλύμματα, στα οποία ήταν προσαρμοσμένες, πυκνογραμμένες μπρούτζινες πλάκες.
Κρυμμένα μυστικά σε 3.400 χαρακτήρες.
Ολες οι επιγραφές του θαυμαστού όσο και μυστηριώδους Μηχανισμού
των Αντικυθήρων έχουν αποκρυπτογραφηθεί και αυτό επιτρέπει
στους επιστήμονες να κατανοήσουν πλήρως την τεράστια σημασία και αξία
που είχε αυτό το «αρχαίο μηχανικό σύμπαν» όπως έχει ονομαστεί.
Η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων κάνει απόψε
την πρώτη παγκόσμια παρουσίαση των μελετών της για τη συνολική
ανάγνωση των επιγραφών του μηχανισμού, αποτέλεσμα διεθνούς
ερευνητικής προσπάθειας κατά τα δέκα τελευταία χρόνια.
Η παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί στις 7.30 μ.μ., σε ειδική εκδήλωση
στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λασκαρίδη
(2ας Μεραρχίας 36 και Ακτής Μουτσοπούλου στον Πειραιά).
Το ίδρυμα ανήκει στους χορηγούς της αποστολής.
Συνδιοργανωτές της εκδήλωσης είναι και οι εκδότες του διεθνούς
διεπιστημονικού περιοδικού «Almagest», στο οποίο δημοσιεύονται
τα αποτελέσματα της έρευνας.
Ηδη από την ανακάλυψη των θραυσμάτων του μηχανισμού το 1902,
στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
οι πρώτες λέξεις που διαβάστηκαν -«Αφροδίτη» και «Ηλίου ακτίνα»- ανέδειξαν
την αστρονομική χρήση του αντικειμένου.
Η αποκρυπτογράφηση
Στην πρώτη αρχαιολογική δημοσίευση είχαν αποκρυπτογραφηθεί
περίπου 600 χαρακτήρες.
Μέχρι τη δεκαετία του 1970 είχαν διαβαστεί περίπου 923 χαρακτήρες,
ενώ η πρώτη δημοσίευση της Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού, το 2006,
υπερδιπλασίασε το πλήθος των χαρακτήρων, ανεβάζοντάς το στους 2.160.
Σταδιακά αποκαλυπτόταν έτσι ο ρόλος των επιγραφών ως ενός είδους
συνοδευτικού εγχειριδίου που σχετίζεται με τη λειτουργία του οργάνου
και με τις αστρονομικές γνώσεις που αυτό εμπεριέχει.
Η νέα και ολοκληρωμένη ανάγνωση των σωζόμενων θραυσμάτων
του μηχανισμού ανέβασε τον αριθμό των χαρακτήρων στους 3.400,
προσφέροντας επίσης καλύτερη ποιότητα ανάγνωσης και νέες δυνατότητες
ερμηνείας: πλέον, ολόκληρες προτάσεις και πολλοί νέοι αριθμοί βοηθούν
στην αποκωδικοποίηση των λειτουργιών του μηχανισμού.
Ομιλητές: Γ. Μπιτσάκης, φυσικός και ιστορικός των Επιστημών
και της Τεχνολογίας, Αγ. Τσελίκας, φιλόλογος, παλαιογράφος, Al. Jones,
καθηγητής Αρχαίων Επιστημών, Ξ. Μουσάς, καθηγητής Φυσικής
Διαστήματος, και Γ. Σειραδάκης, καθηγητής Αστροφυσικής,
Mike Edmunds, καθηγητής Αστροφυσικής.
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ
Δικό μας σχόλιο:
Θυμάμαι ότι είχαμε διαβάσει ότι όταν οι επιστήμονες κατάλαβαν
με τι είχαν να κάνουν η απορία τους ήταν όχι για τις αστρονομικές γνώσεις
των αρχαίων αλλά για το πως και με τι υποδομή κατασκευάστηκε
ο μηχανισμός, σε σημείο που θα χρειαζόταν να αναθεωρήσουν πάρα πολλά
για τα πιστεύω τους σε ότι αφορούσε τις εφαρμοσμένες τέχνες της εποχής.
