Πνεύμα Αθανάτων Λυσίας

  

Λυσίας

Ο Κορυφαίος Εκπρόσωπος του Δικανικού Λόγου.

Ο Λυσίας θεωρείται ο πρώτος σημαντικός ρήτορας της κλασικής εποχής στην Αθήνα και ο κορυφαίος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου. Γόνος εύπορης οικογένειας, γεννήθηκε στην Αθήνα το 450 π.Χ., όπου και πέθανε το 371 π.Χ., σε ηλικία 79 ετών. Πατέρας του φέρεται να ήταν ο Κέφαλος, άνθρωπος επιφανής και πλούσιος, που καταγόταν από τις Συρακούσες της Ιταλίας, ενώ παππούς του ήταν ο Λυσσανίας. Είχε δυο αδέλφια, τον Πολέμαρχο και τον Ευθύδημο. Ο πατέρας του, με πρόσκληση του φίλου του πολιτικού Περικλή, άφησε τις Συρακούσες για να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα, όπου έζησε ως μέτοικος τριάντα περίπου χρόνια, ως το θάνατό του. Ο Κέφαλος, χάρη στην οικονομική του άνεση και τις γνωριμίες του με εξέχοντες πνευματικούς άνδρες της Αθήνας, κατάφερε να δώσει υψηλού επιπέδου αγωγή και επιμελημένη μόρφωση στα παιδιά του.

Το 430 π.Χ. ο Λυσίας μαζί με τα αδέλφια του, Πολέμαρχο και Ευθύδημο, αναχώρησε σε ηλικία περίπου 15 ετών για τους Θούριους, την αποικία των Αθηναίων στην Κάτω Ιταλία, όπου και διδάχτηκε την τέχνη της ρητορείας από τον Τεισία, τον γνωστό Συρακούσιο ρήτορα. Έπειτα, το 412 π.Χ επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα, όταν μετά την ατυχή εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία υπερίσχυσε στους Θούριους η εχθρική προς τους Αθηναίους πολιτική παράταξη. Έτσι, εγκαταστάθηκε μαζί με τον αδελφό του Πολέμαρχο στην Αθήνα, όπου ζούσε ως πλούσιος ισοτελής, έχοντας στην ιδιοκτησία του κτήματα και σπίτια, ενώ πηγές αναφέρουν ότι διεύθυνε εργοστάσιο ασπιδοποιίας, με 120 δούλους.

Ωστόσο, η έντονη πολιτική δράση και τα δημοκρατικά φρονήματα των δυο αδελφών ενόχλησαν τους Τριάκοντα Τυράννους. Όταν καταλύθηκε η Αθηναϊκή Δημοκρατία, ο τύραννος Ερατοσθένης θανάτωσε τον Πολέμαρχο, ενώ ο Λυσίας διέφυγε στα Μέγαρα, χάνοντας μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Από τα Μέγαρα υποστήριξε με σθένος τις επιχειρήσεις των εξόριστων δημοκρατικών στον Πειραιά, οι οποίοι είχαν επαναστατήσει εναντίον των ολιγαρχικών με επικεφαλή τον Θρασύβουλο. Κατά την προσπάθεια υποστήριξης τους,  απέστειλε τα υπόλοιπα χρήματα του, μαζί με ασπίδες και μισθοφόρους. Από την πλευρά του ο Θρασύβουλος, επιθυμώντας να ανταποδώσει στο Λυσία τη βοήθεια που του είχε προσφέρει, έκανε πρόταση στην Εκκλησία του Δήμου, αμέσως μετά την επάνοδο της Δημοκρατίας (403 π.Χ.), να του παραχωρηθεί το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Ωστόσο, το αίτημα του Θρασύβουλου απορρίφθηκε, παραμένοντας ο Λυσίας ως το θάνατο του ισοτελής μέτοικος.

Με την επιστροφή του στην Αθήνα το 403 π.Χ, παρουσιάστηκε στο δικαστήριο ως κατήγορος του Ερατοσθένη, του φονιά του αδελφού του. Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι ο λόγος «Κατά Ερατοσθένους» είναι ο μόνος που εκφωνήθηκε από τον ίδιο το ρήτορα στο δικαστήριο. Στη συνέχεια, λόγω του ότι ο Λυσίας είχε χάσει πλέον την περιουσία του, εργάστηκε ως λογογράφος για να εξοικονομήσει τα προς το ζην. Επιδόθηκε στην κατά απαγγελία εκπόνηση λόγων και έγραφε επί πληρωμή λόγους για άλλους, οι οποίοι τους αποστήθιζαν και τους απήγγειλαν στα δικαστήρια για να υπερασπίσουν τις υποθέσεις τους. Η επιτυχία των λόγων του αυτών πήρε τέτοιες διαστάσεις, που σε λίγο έγιναν περιζήτητοι.

Συγκεκριμένα, στον Λυσία αποδίδονται πάνω από 230 δικανικοί λόγοι, εκ των οποίων διασώζονται 34 στον αριθμό, και αυτοί όχι πλήρεις. Ωστόσο, αποτελούν πλούσιες, αποκαλυπτικές και, λόγω της ρυθμικής γλώσσας τους, παραστατικές πηγές θεμάτων για την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της κλασικής Αθήνας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την απλότητα και τη λιτότητα του λόγου του και, ως επί το πλείστον, αναφέρονται στην πολιτική κατάσταση και στα ήθη της εποχής του. Ωστόσο, ως το πλέον αριστουργηματικό έργο του θεωρείται ο «Υπέρ αδυνάτου λόγος», που διαπραγματεύεται και στηρίζει την προσπάθεια ενός φτωχού και αδύναμου Αθηναίου μπροστά στη Βουλή, να μη χάσει την κρατική σύνταξη. Επιπλέον, συνέθεσε και άλλους εξίσου σημαντικούς λόγους, με σπουδαιότερο τον «Κατά Ερατοσθένους», που ως στόχο του είχε τον ομότεχνο τους ρήτορα Ερατοσθένη, έναν από τους 30 τυράννους, τους καταλύσαντες την Αθηναϊκή Δημοκρατία, που όπως προαναφέρθηκε, ήταν αυτός που είχε πρωτοστατήσει στην άγρια δολοφονία του αυταδέλφου του, Πολέμαρχου. Έπειτα, ακολουθεί ο «Ολυμπιακός», στον οποίο τίθεται υπέρ της συνένωσης των Ελλήνων κατά των Περσών, ο «Κατά Νικομάχου», ο  «Κατά Φίλωνος» και ο «Υπέρ Μαντιθέου». Ο Λυσίας από τους λόγους του προς ιδιώτες, δηλαδή τους δικανικούς, έπειτα από ένα σύντομο χρονικό διάστημα έγινε πολύ πλούσιος και οικονομικά ανεξάρτητος και έζησε μια άνετη ζωή, παρότι μετά την επιστροφή του από τα Μέγαρα, ήταν μόνο μέτοικος και όχι απόλυτα ενεργός πολίτης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Οι λόγοι του Λυσία, του μέγα εκπροσώπου της δικανικής τέχνης, ξεχωρίζουν για τη λαμπρότητα του ύφους τους, τη διαλεκτική δεινότητα, τη σαφήνεια και τη δύναμη των επιχειρημάτων που αναπτύσσονται σε αυτούς, ενώ διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες: τους «Επιδεικτικούς» οι οποίοι απαγγέλλονταν σε δημόσιες εκδηλώσεις και γιορτές, τους «Συμβουλευτικούς» οι οποίοι εκφωνούνταν μπροστά στην Εκκλησία του Δήμου και στο Βουλευτήριο και τους «Δικανικούς» οι οποίοι αφορούσαν σε υποθέσεις ιδιωτικές που παρέμεναν σε εκκρεμότητα στα δικαστήρια της πόλεως. Ειδικότερα, τα βασικά χαρακτηριστικά των δικανικών αγορεύσεων του Λυσία υπήρξαν η βραχυλογία, η εξαίρετη ηθοποιία του ως ρήτορα και η εν γένει ικανότητα του να πείθει τους δικάζοντες και το ακροατήριο του. Από τους σωζόμενους λόγους του ένας μόνο είναι συμβουλευτικός, ο «Περί της Πολιτείας» και δύο επιδεικτικοί, ο «Επιτάφιος» και ο «Ολυμπιακός». Οι υπόλοιποι, με εξαίρεση τον «Ερωτικό», ο οποίος έφθασε σε μας μέσω του Πλάτωνα και εμπεριέχεται στο έργο του «Φαίδρος», είναι δικανικοί, κατηγορικοί ή απολογητικοί και αναφέρονται σε ποικίλες δικαστικές υποθέσεις, δημόσιες ή ιδιωτικές.                                                                                                       ΠΗΓΗ


  ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ      ΕΔΩ