Ο πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα, καθώς και οι αντιλήψεις και οι πρακτικές που τον συνόδευαν είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του ελληνικού πολιτισμού. Αυτές τις αντιλήψεις και πρακτικές θα δούμε παρακάτω και το πώς συνδέονται με τις θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες των αρχαίων Ελλήνων σε τρεις συνέχειες. Στη σκέψη του Ηρακλείτου, που θεωρούσε τον πόλεμο πατέρα των πάντων και ουσιαστικά κοσμογονική δύναμη, η ιδέα μιας αιώνιας, η έστω παρατεταμένης ειρήνης θα έμοιαζε με ανωμαλία. Ο Πλάτων μάλιστα θεωρούσε ότι στην ουσία, αυτό που λέμε ειρήνη, στην είναι στην πραγματικότητα ακήρυχτος πόλεμος. Ο θάνατος στο πεδίο της μάχης ήταν η μεγαλύτερη τιμή και προτιμότερος από έναν φυτικού τύπου βίο εκπληρώσεως των ζωτικών λειτουργιών και αναμονής του θανάτου. Ο πόλεμος είναι η ουσιαστικότερη κατάφαση στη ζωή. Η αρχαία φιλοσοφία και ηθική του πολέμου είναι πάντοτε επίκαιρη και γοητευτική.
ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ
Η αρχαία ελληνική θρησκευτική και μυθολογική παράδοση συνδέει άμεσα θεούς, καθώς και πλήθος ηρώων (ή ημιθέων) με τον πόλεμο. Κάθε θεός είχε κάποια σχέση με τον πόλεμο, ο Άρης και η Αθηνά είναι τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα. Στην Ιλιάδα οι θεοί του Ολύμπου παίρνουν το μέρος της μιας ή της άλλης πλευράς προστατεύοντας ήρωες και καμιά φορά εμπλέκονται και οι ίδιοι.
Όσον αφορά τους ήρωες, αυτοί θεωρούνταν ως τα κατ' εξοχήν πρότυπα ζωής. Για τους ήρωες πιστευόταν, ότι λόγω της γενναιότητας την οποίαν είχαν όταν έζησαν, μετά θάνατον απέκτησαν μία ενδιάμεση θέση μεταξύ θεών και ανθρώπων. Οι ήρωες συνήθως ήταν συνδεδεμένοι με κάποια πόλη, φυλή, ή οικογένεια, ενώ κάποιοι ήταν και πανελλήνιοι, π.χ. ο Ηρακλής κι ο Ασκληπιός. Ο Θησέας για παράδειγμα ήταν ήρωας της Αθήνας. Οι βασιλείς των Μακεδόνων θεωρούσαν ως πρόγονό τους τον Ηρακλή. Οι βασιλείς των Μολοσσών της Ηπείρου ανήγαγαν την καταγωγή τους στον γιο του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμο. Σε οικογενειακό επίπεδο υπάρχει η πληροφορία ότι η γενιά του Εφεσίου φιλοσόφου Ηρακλείτου έφτανε ως τον Κόδρο, τον τελευταίο Αθηναίο βασιλέα κ.τ.λ.
Παραδείγματα τέτοιων προσωπικοτήτων ενέπνεαν τους αρχαίους Έλληνες στον πόλεμο, όπως στην μάχη του Μαραθώνα όπου οι Αθηναίοι λέγεται ότι είδαν τον Θησέα να πολεμά μαζί τους, ενώ ο πανικός των Περσών αποδόθηκε στον θεό Πάνα, στον οποίον και αφιέρωσαν σπήλαιο βορείως της ακροπόλεως μετά την μάχη. Σε θεϊκή παρέμβαση αποδίδεται και η σωτηρία του μαντείου των Δελφών από τους Πέρσες. Λέγεται ότι οι Πέρσες που θέλησαν να λεηλατήσουν το μαντείο κτυπήθηκαν από κεραυνούς, βράχοι ξεκόλλησαν και έπεσαν επάνω τους και φωτιές βγήκαν από τη γη, με αποτέλεσμα αρκετοί Πέρσες να σκοτωθούν και τελικά να τραπούν σε φυγή. Τα ίδια περίπου θα ξανασυμβούν το 279 π.Χ. όταν επιχείρησαν να λεηλατήσουν το μαντείο Κέλτες υπό την αρχηγεία του Βρέννου.
Ας δούμε τώρα και τους θρησκευτικούς κανόνες που διέπουν τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων. Πριν αποφασιστεί η έναρξη του πολέμου ήταν συνηθισμένο να ζητούνται χρησμοί από μαντείο, οι οποίοι είτε συμβουλεύουν για το τι πρέπει να αποφευχθεί είτε προσδιόριζαν την ημερομηνία ενάρξεως μιας εκστρατείας. Επακολουθούσε η κήρυξη του πολέμου από τον κήρυκα ο οποίος θεωρούταν ιερό πρόσωπο κι ο οποίος ανακοίνωνε στην αντίθετη πλευρά την έναρξη του πολέμου. Κατόπιν γινόντουσαν οι απαραίτητες θυσίες, σπονδές και προσευχές, τα ίδια γινόντουσαν και κατά τις διάφορες φάσεις του πολέμου όπως για παράδειγμα πριν από την έναρξη της μάχης, αλλά και μετά την λήξη των επιχειρήσεων. Μία εκστρατεία συνοδευόταν απαραιτήτως από μάντη ή μάντεις. Στην εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία ο Νικίας είχε πάρει επίσης φορητές εικόνες των θεών και το ιερό φως της πόλης. Διάσημος ήταν ο Ακαρνάν μάντης Μεγιστίας ο οποίος έμεινε οικειοθελώς μαζί με τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, αν και γνώριζε τι τους περίμενε. Πριν τη μάχη, οι μάντεις κάθε πλευράς κάνουν προσευχές και «αφιερώνουν» τους αντιπάλους και τα αγαθά τους στους θεούς πράγμα που τους δίνει το δικαίωμα, αν νικήσουν να τους σκοτώσουν χωρίς έλεος. Επίσης «διαβάζουν» τα σπλάχνα ζώων που θυσιάζουν, για να δουν τους οιωνούς αν είναι θετικοί ή όχι και να αποφασιστεί το πότε πρέπει να ξεκινήσουν την επίθεση. Να σημειωθεί, πως αυτές οι πρακτικές μαντείας επεβίωσαν στην Ελληνική παράδοση και τις συναντούμε στην Επανάσταση του 1821, αλλά και αργότερα. Μετά το πέρας μιας μάχης οι νικητές τραγουδούσαν παιάνα νίκης προς τιμήν του Απόλλωνος και του Διονύσου και έφτιαχναν το τρόπαιο της νίκης από τα όπλα των ηττημένων. Το τρόπαιο νίκης ήταν ιερό καθώς και αντικείμενο λατρείας και σαν έθιμο ανάγεται στην Ομηρική εποχή. Όταν τελειώνει ένας πόλεμος ο κήρυκας φέρνει τις προτάσεις ειρήνης, οι οποίες επισφραγίζονται με σπονδές προς τους θεούς. Εν συνεχεία μετά την επιστροφή στην πόλη τους οι νικητές υμνούσαν τους θεούς με προσευχές, θυσίες και συμπόσια.
Πρέπει να αναφερθεί, πως για θρησκευτικούς λόγους, οι νικητές επέτρεπαν στους ηττημένους να περισυλλέξουν τους νεκρούς τους. Ασφαλείς επίσης ήταν όσοι συμμετείχαν σε πανελλήνιες γιορτές κι οι όποιοι μετακινούνταν ελεύθερα, ακόμα κι αν μεταξύ των κρατών τους υπήρχε εμπόλεμη κατάσταση. Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων (των οποίων ο χαρακτήρας ήταν ιερός) οι πόλεμοι μεταξύ Ελλήνων σταματούσαν. Κατά την κατάληψη πόλεων οι αρχαίοι Έλληνες απέφευγαν να λεηλατούν τους ναούς ή να τους καταστρέφουν. Ο Μέγας Αλέξανδρος όταν κατέστρεψε τη Θήβα, τα μόνα που έδωσε διαταγή να μην καταστραφούν, ήταν οι ναοί και το σπίτι του ποιητή Πινδάρου.
Λυραντωνάκης Πέτρος - Πυρήνας Ρεθύμνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου