Η Αθήνα είναι το πιο γνωστό παράδειγμα δημοκρατίας. Κάποιες πτυχές της όμως, παραμένουν εντέχνως στο σκοτάδι, ούτως ώστε όσοι παραπέμουν σε αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης να το χρησιμοποιούν κατά βούλησιν. Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσουμε πως πολιτικά δικαιώματα είχαν ΜΟΝΟΝ όσοι προέρχονταν από Αθηναίους γονείς (και με την προϋπόθεση ότι πληρούσαν κάποια κριτήρια όπως το να στρατεύονται, να συμπεριφέρονται κοσμίως και με σεβασμό στους προγόνους τους, να μην είναι κίναιδοι κ.τ.λ), μπορούμε να εξετάσουμε ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα που είχαν, την ελευθερία του λόγου.
Η ελευθερία του λόγου πρέπει να διαχωριστεί στις εξής κατηγορίες:
1. ισηγορία και παρρησία κατά την καθημερινή ζωή και
2. ελευθερία του λόγου κατά την διάρκεια των ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ εορτών.
Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία, οι αρχαίοι Αθηναίοι γνώριζαν ότι για να λειτουργήσει μία δημοκρατία σωστά, πρέπει να δίνει το δικαίωμα στους πολίτες της να εκφράζουν τις ιδέες και τις απόψεις τους. Πρέπει όμως να υπάρχουν και ΟΡΙΑ, ούτως ώστε να μην καταντήσει το πολίτευμα σε αυτό που πληρέστατα έγραψε ο Ισοκράτης στον Αρεοπαγιτικό του λόγο, δηλαδή να θεωρούν κάποιοι «τὴν μὲν ἀκολασίαν δημοκρατίαν, τὴν δὲ παρανομίαν ἐλευθερίαν, τὴν δὲ παρρησίαν ἰσονομίαν, τὴν δ' ἐξουσίαν τοῦ ταῦτα ποιεῖν εὐδαιμονίαν, ἀλλὰ μισοῦσα καὶ κολάζουσα τοὺς τοιούτους βελτίους καὶ σωφρονεστέρους ἅπαντας τοὺς πολίτας ἐποίησεν» (μτφρ. [να μην θεωρούν] την ακολασία για δημοκρατία, την παρανομία για ελευθερία, την αμετροέπεια για ισονομία, το δε δικαίωμα του καθενός να τα πράττει αυτά ευδαιμονία, αλλά μισώντας τους [η Πολιτεία] και τιμωρώντας αυτούς, μετέτρεψε τους πολίτες σε καλύτερους και σωφρονέστερους). Για το λόγο αυτό οι Αθηναίοι είχαν τους εξής νόμους (τιθάσσευσης της ελευθερίας του λόγου), περί κακηγορίας (συκοφαντικής δυσφήμισης) :
1. απαγόρευση της υβρίσεως νεκρού (Δημοσθένους, Κατά Λεπτίνου, 104)
2. απαγόρευση της υβρίσεως οποιουδήποτε σε συγκεκριμένους χώρους (ναοί, Δικαστήρια, δημόσια κτίρια, και κατά την διάρκεια των Θρησκευτικών Εορτών) (Πλουτἀρχου, Σόλωνος Βίος, 21)
3. απαγόρευση κακηγορίας μέσω της απλής αναφοράς απορρήτων λέξεων, όπως ρίψασπις, ανδροφόνος, πατραλοίας / μητραλοίας, τα συνώνυμα αυτών, και πίθανότατα κατηγορίες όπως ότι είναι δούλος ή γόνος δούλων, είναι νόθος γιος κ.τ.λ. Το έγκλημα αυτό ήταν δηλαδή τρόπον τινά ιδιώνυμο. (Δημοσθένους Λόγος 22, Κατά Ανδροτίωνος, Λυσίου Λόγος 10, Κατά Θεομνήστου)
4. οποιαδήποτε κατηγορία που δύναται να μειώσει την τιμή και την υπόληψη του προσώπου, μπορούσε να επιφέρει βαρύτατο πρόστιμο και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ακόμη και ατιμία (Δημοσθένους Κατά Μειδίου 29-31)
5. οποιαδήποτε περιύβριση του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος, ηρώων της Αθηναϊκής Δημοκρατίας (Υπερείδου, Κατά Φιλιππίδου)
Διακρίνουμε λοιπόν έναν υπέρμετρο σεβασμό για την προσωπικότητα του ατόμου, ιδιαίτερα των νεκρών και των ηρώων, με σκοπό την προστασία της τιμής και της υπόληψης του θύματος αλλά και την εμπέδωση του σεβασμού στον κοινωνικό περίγυρο προς συγκεκριμένα διακριτά πρόσωπα. Σαφέστατα, σπουδαίο ρόλο έπαιζε η μη προσβολή προσώπων τα οποία ήταν σεβαστά στους πολίτες, με απώτερω στόχο την κοινωνική ειρήνη, την διατήρηση ορθών προτύπων και την παραδειγματική τιμωρία όσων τολμούσαν να προσβάλλουν τα ιερά και τα όσια της Φυλής.
Ας περάσουμε όμως και στο δεύτερο σκέλος της έρευνάς μας, το οποίο έχει γίνει αντικείμενο διαστρέβλωσης από την σημερινή ψευδοκουλτούρα. Είναι της μόδας σήμερα να ακούμε ότι η σάτυρα δεν έχει όρια, και προς στήριξη αυτής της κενής ανοησίας να ανάγουν αυτήν την θεωρία στην αρχαία Αθήνα. Μάλιστα πρόσφατα, σε ανακοίνωση της η ΔΗΜ.ΑΡ., προσπαθώντας να υμνήσει την ασυδοσία και να προστατέψει την ιεροσυλία, μας υπενθύμισε ότι «η σάτυρα γεννήθηκε στην αρχαία Αθήνα». Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Κι αν δεν είναι, ως πότε θα διαστρεβλώνουν τα επιτεύγματα των αρχαίων μας προγόνων για να δικαιολογούν τα αμαρτήματά τους;
Βεβαίως, η σάτυρα γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και η κωμωδία επίσης. Προέρχεται εκ του σατυρικού και των Σατύρων (ακολούθων του Διονύσου), άρα έχει θρησκευτικό υπόβαθρο και χροιά, κάτι που δεν έπαψε ποτέ να ισχύει για το αρχαίο θέατρο. Η σάτυρα σήμαινε εκτός των άλλων και μία διευρυμένη ελευθερία του λόγου. Αλλά είχε όρια! Ποια ήταν αυτά?
1. Η σοβαρότητα κι η αυτολογοκρισία των κωμωδιογράφων. Ο Αριστοφάνης κι οι υπόλοιποι κωμωδιογράφοι σέβονταν το όνομά τους, τους συμπολίτες τους, τα ιερά και τα όσια της Φυλής τους. Για το λόγο αυτό, ελάχιστες φορές ξεπερνούν τα εσκαμμένα και προχωρούν τη σάτυρα σε μη επιτρεπτά όρια, όπως η σάτυρα νεκρών. Μάλιστα οι περιπτώσεις αυτές, μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, αφορούν άσπονδους εχθρούς του ποιητή, όπως π.χ. τον Κλέωνα, αμφιλεγόμενες δηλαδή πολιτικές προσωπικότητες. Από το να σατυρίσει κάποιος την πολιτική ενός αποθανόντος πολιτικού, μέχρι το σημείο να υβρίζει κάποιος τα Θεία προσβάλλοντας το λαϊκό αίσθημα, η απόσταση είναι χαώδης.
2. Τα έργα διδάσκονταν υπό την αιγίδα και την επίβλεψη του Κράτους. Το Κράτος ήταν υπεύθυνο να επιλέξει ποια έργα θα ανέβαιναν κάθε χρόνο και ποιοι κωμωδιογράφοι θα λάμβαναν την χορηγία πλουσίων Αθηναίων. Από τις εκατοντάδες των κωμωδιογράφων, ελάχιστοι κατόρθωναν να διδάξουν τις κωμωδίες τους από σκηνής, γιατί επιλέγονταν μόνο οι καλύτεροι και φυσικά αυτοί που σέβονταν τις παραδόσεις και τις αξίες της Φυλής. Ομιλούμε για μία εποχή κατά την οποία οι πολίτες που αποτελούσαν το Κράτος σέβονταν τους εαυτούς τους και δεν έδιναν επιχορηγήσεις σε κάθε ανώμαλο, συμπλεγματικό ανθρωπάκι της θολοκουλτούρας που προσπαθεί να αμαυρώσει την απαστράπτουσα μνήμη ηρώων και Αγίων. Ο ίδιος ο Αριστοφάνης είχε μηνυθεί και παρουσιαστεί στο δικαστήριο, με την κατηγορία ότι μέσω του έργου του «Βαβυλώνιοι» προσέβαλε τους Αθηναίους ενώπιον των υπολοίπων Ελλήνων.
3.Τα έργα διδάσκονταν στο πλαίσιο μίας Εθνικής και Θρησκευτικής Εορτής (Διονύσια, Λήναια κ.τ.λ.) κι η ελευθερία του λόγου προστατευόταν μόνο για εκείνη την περίοδο και μόνο για την διδαχή από σκηνής. Οι συγκεκριμένες εορτές τελούνταν προς τιμήν του Θεού Διονύσου που ήταν και προστάτης του Θεάτρου. Κατά την διάρκεια αυτών των εορτών λάμβανε χώρα (μέσω της ελευθεριότητος που επικρατούσε) μία αντιστροφή της πραγματικότητας και των κανόνων ορθής συμπεριφοράς της καθημερινότητας. Άλλωστε αυτό πρέσβευε τότε και το θέατρο: εναλλαγή των ρόλων φορώντας μάσκες, οι άνδρες ντύνονταν γυναίκες, οι γυναίκες αξίωναν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική διακυβέρνηση, οι θεοί συνομιλούσαν με ανθρώπους, νεκροί επέστρεφαν από τον Άδη κ.ο.κ. Στα πλαίσια αυτής της αντιστροφής της πραγματικότητας και των ορθών κανόνων συμπεριφοράς επιτρεπόταν μία μεγαλύτερη ελευθερία του λόγου. Παρ’όλα αυτά, και αυτή η μεγαλύτερη ελευθερία υπάκουε σε κανόνες, και μοναδικό σκοπό είχε την αποσυμφόρηση του κοινωνικού συνόλου από τους κανόνες της καθημερινότητας στους οποίους θα επέστρεφε αμέσως μετά την λήξη των Εορτών.
Ανακεφαλαιώνοντας τα ανωτέρω, η σάτυρα είναι όντως γέννημα των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι όμως έθεσα τους κανόνες και τα όρια που δεν δύνανται να αποσιωπηθούν. Ο Αριστοφάνης (εφ’ όσον του επέτρεπε η Αθηναϊκή πόλις-κράτος να ανεβάσει το έργο του) είχε το δικαίωμα μεγαλύτερης ελευθερίας του λόγου μόνο από σκηνής και μόνο κατά τη διάρκεια της Εορτής. Εάν τολμούσε να πει τα ίδια εκτός αυτών των πλαισίων, τότε θα αντιμετώπιζε σοβαρότατες κυρώσεις. Αλλά ακόμα κι εντός αυτών των πλαισίων αντιμετώπισε κατηγορίες (βλ. Βαβυλώνιοι).
Είναι ώρα λοιπόν να σταματήσει αυτή η διαστρέβλωση της πραγματικότητας και να μάθουμε ποιοι ήταν και τι πραγματικά πρέσβευαν οι πρόγονοί μας. Μόνο τότε θα κατορθώσουμε να γίνουμε αντάξιοί τους και θα μπορούμε να προστατεύουμε την ιερή μνήμη τους από τις αμαθείς, ύποπτες και ανόσιες επιθέσεις που δέχονται από τα ανώμαλα ανδρείκελα της θολοκουλτούρας.
Με σεβασμό,
ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου